ΑΝΤΙΓΟΝΗ
ΥΠΟ ΤΗΝ ΙΕΡΑΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΝ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ

Ἡ νῆσος αὕτη εἰς τὰ ἑλληνικὰ ὀνομάζεται Ἀντιγόνη, πιθανῶς ἀπὸ τὸν Ἀντίγονον, στρατηγὸν τοῦ μεγάλου Ἀλεξάνδρου ἢ τὸν Ἀντίγονον τὸν υἱὸν τοῦ Καίσαρος Βάρδα (Θ´ αἰών) ἢ Πάνορμος, διὰ τὸν μικρὸν μὲν ἀλλὰ πανταχόθεν ἀσφαλισμένον αὐτῆς λιμένα. Στὰ τουρκικὰ ἀποκαλεῖται Μουργκὰζ ἀντᾶ (- πύργος) ἀπὸ τὸν πύργον, τὸ φρούριον ἢ τὸ τεῖχος, μὲ τὸ ὁποῖον περιεβάλλετο. Λέγεται ὅτι ὁ Χοσρόης προτοῦ καταλάβῃ τὴν Χαλκηδόνα κατέστρεψε τὸ τεῖχος τοῦτο. Οἱ περιηγηταὶ μέχρι καὶ τοῦ ΙΘ´ αἰῶνος περιέγραφαν τὰ ὑπολείμματα τοῦ τείχους, τοῦ εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ λόφου ἢ πλησίον τοῦ λιμένος. Ἔχει 1.500 χμ. καὶ περίπου 150 ἐκτάρια ἔκτασιν.

Εἰς τὴν ὑψηλοτέραν κορυφὴν τῆς νήσου (170 μέτρα ὕψους) εὑρίσκεται ἡ μονὴ τῆς θείας Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ ἡ τοῦ Θεοκορυφώτου, σήμερον δὲ τοῦ Χριστοῦ, κατὰ τὴν παράδοσιν ὑπὸ τοῦ Βασιλείου A´ τοῦ Μακεδόνος (867-886) ἱδρυθεῖσα.

Ἡ μονὴ πιθανῶς κτισθεῖσα ἐπὶ τῶν ἐρειπίων ἀρχαίου ναοῦ, ἴσως τοῦ Διός, εἶχεν ὑπὸ τὴν δικαιοδοσίαν της ὁλόκληρον τὴν δασώδη γύρω περιοχὴν καὶ πιθανῶς τὸ μεγαλύτερον μέρος τῆς νήσου. Ὁ ναός της ἧτο μεγαλοπρεπής. Εἶχεν ὡραῖον ἐσωτερικὸν διάκοσμον καὶ ψηφιδωτὰς εἰκόνας. Εἰς τὸν περίβολον ὑπῆρχον ἕξ δεξαμεναί, ἀπὸ τὰς ὁποίας ἐσώζοντο αἱ τρεῖς.

Τὸ 921 ὁ Ῥωμανὸς ὁ Λεκαπηνὸς ἐνέκλεισεν εἰς τὴν μονὴν αὐτὴν τὸν ἐπὶ συνωμοσίᾳ κατηγορηθέντα μάγιστρον Στέφανον καὶ μερικοὺς ἄλλους καρέντας μονάχους. Τὸ 944 ἕνας ἀπὸ τοὺς υἱοὺς τοῦ Ῥωμανοῦ τοῦ Λεκαπηνοῦ ὁ Στέφανος ἐστάλη εἰς ἐξορίαν, πρῶτον εἰς τὴν Ἀντιγόνην κατόπιν εἰς τὴν Προικόνησον.

Τὸν Ὀκτώβριον 1062 εἰς χειρόγραφον ὁ καλλιγράφος Νικηφόρος ὁμιλεῖ περὶ τῆς νήσου Πανόρμου, τῆς λεγομένης τοῦ Ἀντιγόνου.

Ἀρχάς του ΙΒ´ αἰῶνος ἕνας μοναχὸς τῆς Ἀντιγόνης Γρηγόριος λεγόμενος, εἶχεν ἀλληλογραφίαν μὲ τὸν Ἰωάννην Φουρνήν, τὸν πρῶτον τῆς Γάνου.

Τὴν μονὴν ταύτην εἶχεν ὑπ᾽ ὄψει τὸ χρυσόβουλλον τοῦ Μανουὴλ τοῦ Κομνηνοῦ, κατὰ Μάρτιον 1158, εἰς τὸ ὁποῖον ἐπεκυροῦντο τὰ δίκαια τῆς μονῆς τοῦ Ἀντιγόνου. Ὀλίγον ἀργότερον ἀναφέρεται μοναχὸς ἐξ Ἀντιγόνης, ὁ ὁποῖος ἐστάλη χάριν ἀποστολῆς εἰς Τυρολόην τῆς Θράκης.

Ἀργότερον καὶ κατὰ τοὺς μετὰ τὴν ἅλωσιν χρόνους ἡ τύχη τῆς μονῆς αὐτῆς δὲν ἧτο πολὺ εὐχάριστος. Μέχρι τοῦ ΙΖ´ αἰῶνος ἀναφέρεται ἡ ὕπαρξις τοῦ ναοῦ καὶ πιθανῶς κελλίων καὶ τῆς δεξαμενής. Δυστυχῶς τραγικὴ ὑπῆρξεν ἡ τύχη τῆς μονῆς, μὲ τὰ γεγονότα τοῦ 1630, ὅτε κατόπιν ἀνωτέρας ἐντολῆς διετάχθη ἡ διὰ πυρίτιδος κατεδάφισις τῆς μονῆς, διὰ λόγους τοὺς ὁποίους ἀναφέρει ἡ διασωθεῖσα παράδοσις. Ὁ Σκαρλᾶτος Δ. Βυζάντιος γράφει τὸ 1862 τὰ ἑξῆς:

�Ἐπ᾽ αὐτῆς δὲ τῆς κορυφὴς τοῦ ὄρους σώζονται τὰ ἐρείπια μέρους τοῦ περιβόλου καὶ τοῦ ναοῦ, καθὼς καὶ αἱ πλινθίκτιστοι καὶ θολογύριστοι ἐξ ἀμμοκονίας κινστέρναι τοῦ ἐπ᾽ ὀνόματι τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος ὑφισταμένου μέχρι τῶν ἀρχῶν του ΙΖ´ αἰῶνος μοναστηρίου�.

Εὐτυχῶς ὅτι τὴν ἀνοικοδόμησιν τοῦ ἱεροῦ ναοῦ τῆς μονῆς ἀνέλαβεν τὸ 1868 ὁ Μ. Χουρμούζης, ἐξ Ἀντιγόνης καταγόμενος. Ἐπέτυχε τὴν ἀνέγερσιν τῆς Ἐκκλησίας ἐπάνω εἰς τὰ θεμέλια τοῦ παλαιοῦ ναοῦ καὶ μέρους τοῦ καθολικοῦ τῆς ἀρχαίας τοιαύτης καὶ τὴν ἐξωράϊσιν τοῦ ἐσωτερικοῦ αὐτοῦ, διὰ τῶν ἱερῶν εἰκόνων καὶ ἄλλων ἀναθημάτων. Ἐπίσης ἐπλούτισε τὴν ἱερὰν μονὴν καὶ μὲ μίαν μικρὰν βιβλιοθήκην. Σήμερον σώζονται ἐλάχιστα ὑπολείμματα ἀπὸ τὴν μεγαλοπρεπῆ αὐτὴν μονήν, κιστέρναι, κίονες, στῆλαι, τείχη κλπ.

Ἐπὶ ἐν διάστημᾳ ἡ μονὴ αὐτὴ ὑπήχθη εἰς τὴν ἱερὰν μονὴν τῆς Ἁγίας Τριάδος Χάλκης (Θεολογικὴν Σχολήν). Ἀπὸ δὲ τοῦ 1928 ὑπάγεται εἰς τὴν μοναστηριακὴν ἐπιτροπὴν τῶν πατριαρχείων.

Κατὰ τὸν Ἐβλιᾶ Τσελεμπῆ τὸ 1641 ἡ Ἀντιγόνη εἶχε 300 σπίτια καὶ οἱ κάτοικοι τῆς ἦσαν ρωμηοὶ ὀρθόδοξοι.

Ὁ Σκαρλᾶτος Δ. Βυζάντιος τὸ 1862 κάμνει μίαν ὡραίαν περιγραφὴν τῆς νήσου:

�Τῆς νήσου ταύτης αἱ μὲν πρὸς βορρᾶν καὶ νότον πλευραί εἰσιν ὑψηλαὶ καὶ ἀπόκρημνοι, βράχοις ἀποτόμοις ἄχρι τῆς κορυφῆς αὐτῆς τραχυνόμεναι. Αἱ δὲ πρὸς δυσμάς, καίτοι τραχεῖαι ὠσαύτως, ἀλλ᾽ οὖν μακρῷ ταπεινότεραι. Τὸ δὲ σχηματίζον αὐτῆς ὄρος εἶχε πολὺ ὑψηλότερόν του τῆς Πρώτης, καὶ ἡ πρὸς αὐτὸ ἄνοδος τεσσάρων σχεδὸν ἁπανταχόθεν σταδίων. Ἅπασα δὲ λιθώδης καὶ πλήθουσα χαλίκων. Τὰ δὲ φρέατα αὐτῆς ἀένναα. Εἶνε δέ, καθὼς καὶ αἱ λοιπαὶ τῶν Εὐδαιμοννήσων, κατάκομος πρίνοις, ἐρείκαις, κομάροις, λήδοις καὶ λιβανωτίσι. Δένδρων ὅμως στερεῖται, καθόσον οὔτε κοιλάδας ἔχει.
Τὸ δὲ χωρίον κεῖται ἐπὶ τῆς πρὸς ἀνατολὰς πεδινῆς καὶ κολπώδους παραλίας τῆς νήσου, ἥν παρατείνουσα ἡ μικρὰ νησὶς Πίτυς, σχηματίζει ἀσφαλέστατον λιμένα. Πέριξ δὲ τοῦ χωρίου ὑπάρχουσιν ἀμπελῶνες καὶ περιβόλια �.

Οἱ συγγραφεῖς τῶν Βιθυνικῶν τὸ 1867 γράφουν:

�Ἀντιγόνη, κατοικεῖται ὑπὸ 70 οἰκογενειῶν, διατηρουσῶν μόνον δημοτικὴν σχολήν�.

Ἀρχάς τοῦ Κ´ αἰῶνος ὁ πληθυσμὸς αὐτῆς ἀνήρχετο εἰς 700 ψυχὰς περίπου (1907) ἢ κατ' ἄλλην ἐκδοχὴν εἰς 180 μονίμους οἰκογενείας (1909).

Ἔχει περικαλλὴ ναόν, τιμώμενον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (Ἀποκεφαλισμὸς αὐτοῦ, 29 Αὐγούστου), μὲ ἕνα ἱερέα. Κατὰ τὴν παράδοσιν, ὁ κοινοτικὸς αὐτὸς ναὸς ἐκτίσθη τὸ 860 (;) ὑπὸ τοῦ πατριάρχου ΚΠόλεως Μεθοδίου τοῦ Ὁμολογητοῦ (842-846), εἰς τὸν τόπον ὅπου εἶχε φυλακισθῇ ὁ ὅσιος οὗτος πατὴρ τῆς Ἐκκλησίας, διὰ τὸν πρὸς τὰς ἱερὰς εἰκόνας ζῆλον του.

Περὶ τὸ 1750 ᾠκοδομήθη ὁ νέος ναὸς ἐπὶ τῶν ἐρειπίων τοῦ παλαιοῦ τοιούτου. Οὗτος ἐκρημνίσθη κατὰ τὸν σεισμὸν τοῦ 1894, μετέπειτα δὲ ἐκτίσθη ὁ σημερινὸς λαμπρὸς ναὸς ἀπὸ τὸν ἀρχιτέκτονα Νικόλαον Δημάδην. Τὰ ἐγκαίνια του ἐτελέσθησαν τὴν 11ην Ἰουλίου 1899. Ἀριστερὰ τοῦ νάρθηκος τοῦ ναοῦ ὑπάρχει παρεκκλήσιον, ὅπου φαίνεται ἡ φυλακὴ τοῦ ἱεροῦ Μεθοδίου, εἰς τὴν ὁποίαν κατέρχεται κανεὶς διὰ βαθμίδων. Ἔξωθεν δὲ τοῦ ναοῦ πρὸς τὰ ἀριστερὰ εὑρίσκεται τὸ ἁγίασμα τοῦ προφήτου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου. Εἰς τὸν ἐνοριακὸν ναὸν τοῦ Τιμίου Προδρόμου σώζεται μέρος τῆς τιμίας χειρὸς Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (δωρεὰ τοῦ ἱεροῦ Μεθοδίου). Πέριξ αὐτοῦ ὑπάρχει κιστέρνα. Σημειώνεται καὶ ὁ νεκροταφειακὸς ναός.

Πρὸς τὰ βόρεια τοῦ χωρίου ὑπάρχει ἡ ἱερὰ μονὴ τοῦ ἁγίου Γεωργίου τοῦ Καρύπη (τουρκιστὶ Καρίπ-πτωχός, πενιχρός, διὰ τὸ εὐτελές του). Τὸ 1786 ὁ πατριάρχης ΚΠόλεως Προκόπιος, συνέδεσε τὴν μονὴν ταύτην πρὸς τὴν μονὴν τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου εἰς τὴν Πελοπόννησον. Τὴν ἀπόφασίν του ἐπεκύρωσαν οἱ πατριάρχαι ΚΠόλεως Νεόφυτος Ζ´ (1790) καὶ Γρηγόριος Ε´ (1798). Ὁ μικρὸς ναὸς αὐτῆς κατεστράφη κατὰ τὸν σεισμὸν τοῦ 1894, ἀνηγέρθη δὲ δι᾽ ἐράνων μεγαλοπρεπέστερος ὑπὸ τοῦ ἡγουμένου ἀρχιμανδρίτου Διονυσίου. Μετὰ τὸν ἀρχιμ. Διονύσιον Ἱερεπιστᾶται: πρεσβύτεροι Κωνσταντῖνος Παϊκόπουλος καὶ Δημήτριος Ἀγγελίδης.

Προκειμένου περὶ τῆς παιδείας οἱ συγγραφεῖς τῶν Βιθυνικῶν τὸ 1867 ὁμιλοῦν περὶ τῆς ὑπάρξεως μόνον δημοτικῆς σχολῆς. Ὁ Σταυράκης Ἀριστάρχης τὸ 1870 γράφει, προσθέτων εἰς τὸ τέλος καὶ μίαν σημείωσιν:

�Αἱ τρεῖς Πριγκηπόννησοι: ἡ Ἀντιγόνου, ἔχουσα ἕν Ἀλληλοδιδακτήριον τῶν ἀρρένων ἡ Χάλκη, ἔχουσα Ἑλληνικὸν καὶ Ἀλληλοδιδακτικὸν τῶν ἀρρένων, καὶ ἡ τοῦ Πρίγκηπος, ἔχουσα ὁμοίως Ἑλληνικὸν καὶ Ἀλληλοδιδακτικὸν τῶν ἀρρένων καὶ ἐν ἀρτισυστάτῳ διοργανώσει ἕν Παρθεναγωγεῖον.
Τὰ ἐκπαιδευτήρια ταῦτα ἔχουσιν ἀνὰ ἕνα διδάσκαλον, καὶ πάντα ὁμοῦ περὶ τοὺς τριακόσιους μαθητάς, ὧν ὁ ἀριθμὸς αὔξει κατὰ τοὺς θερινοὺς μῆνας διὰ τὰς μετοικήσεις των ἐκ τοῦ ἄστεως. Καὶ ἡ ἐτησία δὲ δαπάνη πάντων ὁμοῦ δὲν ὑπερβαίνει τὰς ἑξήκοντα χιλιάδας γροσιῶν.
Σημ. Πᾶσα ἡ Ἀσιατικὴ παραλία καὶ αἱ Πριγκηπόννησοι ὑπάγονται ἐκκλησιαστικῶς ὑπὸ τὴν πνευματικὴν κυβέρνησίν του σεβ. Μητροπολίτου Χαλκηδόνος. Ἐν γένει δὲ παρατηρεῖται ὅτι αἱ Ἀσιατικαὶ ἀκταὶ τοῦ Βοσπόρου μειονεκτοῦσι τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἀντιπεραίας κατὰ τὰ γράμματα πιθανῶς διὰ τὴν ὀλιγότητα καὶ τὴν σχετικῶς ἐλάττω ἀνάπτυξιν καὶ τὴν ὀλίγην εὐπορίαν τῶν κατοίκων �.

Ἀρχάς τοῦ Κ´ αἰῶνος ἡ Κοινότης Ἀντιγόνης εἶχε δύο σχολάς:

α´) Δημοτικὴν σχολὴν ἀρρένων πεντατάξιον μὲ δύο
      διδασκάλους καὶ 50 μαθητάς.

β´) Τὸ παρθεναγωγεῖον, τετράτακτον, μὲ δύο διδασκάλισσας
      καὶ 40 περίπου μαθητρίας, σύνολον 90 μαθηταί.